آموزش وزن و عروض : همه‌ی ما برای نوشتن شعردر قالب‌‌های قصیده، غزل، مثنوی، رباعی، دو بیتی و… نیازمند دانستن وزن و عروض هستیم. از دیگر سو دوستانی که در رشته‌ی ادبیات تحصیل می‌کنند، یکی از درس‌‌های مهمشان عروض و قافیه است. در سایت‌های اینترنتی یا کتاب‌ها آموزشی ساده و راحت برای یادگیری مسئله‌ی وزن شعر نیافتم و بر آن شدم تا به شکل کاملا ساده وزن و عروض را شما درس بدهم.
آموزش وزن و عروض
برای اینکه بخواهیم وزن و عروض را فرا بگیریم، حتما باید با صامت‌ها و مصوت‌های زبان فارسی آشنا شویم که بررسی آن‌ها در ادامه خواهد آمد.
تعریف مصوت و صامت
برای یادگرفتن وزن یک شعر اولین قدم یادگیری صامت‌ها و مصوت‌های زبان فارسی است. با یادگیری این دو مفهوم بقیهٔ درس‌گفتارها برای شما مخاطبان بسیار آسان می‌شود. پس خوب دقت کنید و این دو را فرا بگیرید.
حروف زبان فارسی ۳۲ عدد است و از «الف» شروع می‌شود و به «ی» ختم می‌شود. این حروف به دوستهٔ «مصوت» و «صامت» تقسیم می‌شوند.
هرآنچه که زیر مجموعهٔ حرف «الف» قرار می‌گیرد، «مصوت» می‌گویند. مصوت‌ها شامل اَ اِ اُ؛ آ ای او می‌شوند و همانطور که مشخص است به دو دستهٔ مصوت‌های کوتاه و مصوت‌های بلند تقسیم می‌شوند:
مصوت‌های کوتاه: اَ اِ اُ
مصوت‌های بلند: آ ای او
هرچه که غیر «الف» باشد یعنی از «همزه، ب، پ، ت، ث الی ی» را صامت می‌گویند.
نکتهٔ بسیار مهم که اکثر عروض‌آموزان با آن مواجه می‌شوند این است که در کلمهٔ «یَزد» «ی» صامت است یا مصوت. جواب سوال بسیار واضح است، «ی» در یزد صامت است. همچنین «و» در «واضح» نیز صامت است.
نکات بسیار مهم در وزن عروض قافیه
نکتهٔ مهم ۱: هیچ‌حرفی در زبان فارسی با مصوت شروع نمی‌شود و همهٔ کلمات با صامت شروع می‌شوند. کلماتی که با مصوت شروع می‌شوند مثل «آسمان»، «ایران»، «اَبر» «اِمروز» و…، قبل از آمدن مصوت، یک همزه «ء» وجود دارد که به شکل «ا» نوشته می‌شود.
پس کلمهٔ آسمان بدین شکل است:
ء+ آ + س + -ِ + م + آ+ ن
نکتهٔ مهم ۲: در عروض کلمه‌ها را همانطوری که می‌خوانیم باید تقطیع کنیم.؛ زیرا در وزن فارسی اصل بر شکل «گفتاری» کلمه است نه نوشتاری.
برای مثال کلمهٔ «خانه» را باید اینگونه بنویسیم.
خ + ا + ن + –ِ
زیرا ما «ه» را در آخر کلمهٔ «خانه» «–ِ» می‌خوانیم.
یا مثلا کلمهٔ «خواهر» را باید «خاهر» تقطیع کنیم.
خ + آ + ه + –َ + ر
آموزش وزن و عروض – درس‌گفتار اول تمام شد. برای اینکه صحبت‌های بالا را بهتر بیاموزید، صامت و مصوت کلمات زیر را به صورت نمونه نشان می‌دهم.
مثال آموزش صامت و مصوت
احتمال دارد صحبت‌های بالا شما را کمی گیج کرده باشد. برای اینکه بتوانم حرف‌های بالا بهتر و دقیق‌تر به شما منتقل کنم صامت و مصوت چند کلمه را برای شما مشحص کرده‌ام.
باران: ب (صامت) + آ (مصوت بلند) + ر (صامت) + آ (مصوت بلند) + ن (صامت)
ستاره: س (صامت) + -ِ (مصوت کوتاه) + ت (صامت) + آ (مصوت بلند) + ر (صامت) + -ِ (مصوت کوتاه)
ایلام: ء (صامت) + ای (مصوت بلند) + ل (صامت) + آ (مصوت بلند) + م (صامت)
اصفهان: ء (صامت) + -ِ (مصوت کوتاه) + ص (صامت) + ف (صامت) + -َ (مصوت کوتاه) + ه (صامت) + آ (مصوت بلند) + ن ( صامت)
تمرین آموزش صامت و مصوت
لطفا برای آموزش صامت و مصوت ، صامت‌ها و مصوت‌های کلمات زیر را مشخص کنید و جوابشان را کامنت کنید:
اینجا
دنیا
لامپ
بوسه
کتاب
دیوانه
اهواز
